Geschiedenis

Sint Anthony Gasthuis anno 1517

Er is geen stichtingsbrief van het Sint Anthony Gasthuis, dat tot een van de oudste gasthuizen van Groningen behoort. De andere werden met name gesticht door de kerk, zoals bijvoorbeeld het Heiligen Geest Gasthuis en het Pepergasthuis. Het meest waarschijnlijk is, dat het stadsbestuur van Groningen opdracht heeft gegeven tot het bouwen van het Sint Anthony Gasthuis in de nieuwe stadsuitbreiding tegen de rond 1470 aangelegde wallen. In die periode werd een stadsmedicus aangesteld en de stichting van het Sint Anthony Gasthuis kan wellicht in dit licht worden gezien. Tegen de veelvoorkomende pest kon men in die tijd weinig anders bedenken dan de zieken zoveel mogelijk te isoleren, bijvoorbeeld aan de rand van de stad.

Ook in de eeuwen die volgden is er altijd een sterke relatie gebleven tussen de stad en het gasthuis. Zo werd door het stadsbestuur bepaald dat vanaf 1702 het St. Anthony Gasthuis als enige van de gasthuizen de opvang van geesteszieken of ‘dollen’ verzorgde. Tot 1844 was het gasthuis zo tevens stedelijk ‘Krankzinnigen gesticht’.

Tegenwoordig ligt het gasthuis echter niet meer op exact dezelfde plek. Dat blijkt uit vergelijking van oude kaarten met de huidige situatie. Een belangrijk verschil is dat het poortgebouw zuidelijker heeft gestaan. Het bouwhistorisch onderzoek dat in 2016 is verricht heeft overigens opgeleverd dat – in tegenstelling tot eerdere aannames – niets van het huidige gasthuis meer dateert uit de begintijd. Het is in 1695 herbouwd.

Naamgever van het gasthuis is waarschijnlijk de Heilige Sint Antonius van Egypte, ook genaamd Anthonius de Kluizenaar. ‘Sint Anthony’ of ‘Antonius Abt’ wordt in de middeleeuwen namelijk als pestheilige vereerd. Hij wordt omstreeks 250 in Egypte geboren uit welgestelde christelijke ouders, doet op jonge leeftijd afstand van al zijn bezit en trekt zich als kluizenaar terug in de woestijn. Daar zou hij op zeer hoge leeftijd op 17 januari 356 zijn overleden. Hij wordt niet alleen beschouwd als grondlegger van het kloosterleven, maar ook als behoeder en trooster van zieken en armen. Hij wordt vooral gezien als beschermer tegen het ‘Sint Anthoniusvuur’ (ergotisme), vallende ziekte, pest en dergelijke. Zo wordt Sint Anthony in de late middeleeuwen de populairste heilige van West-Europa en wordt zijn naam aan gasthuizen verbonden, zoals begin vijftiende eeuw ook in Leeuwarden.